اگر یک روز صبح هنگام ورود به دفتر کار خود، فرد ناشناسی را ببینید که پشت میز شما نشسته و در حال زیر و رو کردن مدارک و پرونده‌های روی میز شماست، چه واکنشی نشان می‌دهید؟
در محیط کار فردی را می‌شناختم که سایرین همیشه او را از نظر ارتباطی ضعیف و بی‌مبالات می‌دانستند. او هر وقت کنار میز فرد دیگری می‌رفت صفحه مانیتور یا مطالب نامه‌ها را می‌خواند و راجع به آنها اظهار نظر می‌کرد.
فردی که زبان بدن را برای تأثیرگذاری درست به کار می‌برد، مراقب است که در ذهن فرد مقابل این تفکر را ایجاد نکند که قلمرو او به مخاطره افتاده است. بلکه ارتباط غیر کلامی ما باید به گونه‌ای باشد که به مخاطب بگوید من اینجا هستم تا آنچه را از دست داده‌ای به تو بازگردانم، من قصد دارم به تو سود برسانم نه اینکه از تو و قلمرو تو منفعت ببرم.
پیام‌هائی که شما را در چشم مخاطب فردی متجاوز نشان میدهد، حرکاتی هستند مثل تکیه زدن، دست زدن و ایستادن در فاصله‌ای بسیار کم از وسایلی که متعلق به اوست (مثل مبلمان، کامپیوتر، نوشت‌افزار و. . . ). تکیه زدن به وسایل متعلق به دیگران اگرچه شاید به نظر صمیمیت را نشان دهد، در واقع این حس را به آنها منتقل میکند که شما قصد تغییر یا تهدید قلمرو آنها را دارید.
فاصله اجتماعی یا فضای ارتباطی
دانشمندان علوم اجتماعی مفهوم “فاصله اجتماعی” را مطرح کرده اند: ابزاری که از طریق آن فاصله حاکم بر روابط افراد اندازه گیری میشود. روابط انسانها را میتوان براساس فاصله به چهاردسته تقسیم کرد:
- صمیمانه[1]: فاصله ای کمتر از 50 سانتی متر که وجود و حضور فرد مقابل انکار ناپذیر است و نمیتوان او را نادیده گرفت.
- شخصی[2]:هر انسان یا حیوان برای خود قلمرویی را متصور است که به سختی به دیگران اجازه عبور از آن را میدهد. موضوعات قابل طرح در ارتباط واقع در این فاصله غالباً شخصی است و معمولا برای گفتگو و ارتباط با دوستان است.
- اجتماعی[3]: فاصله اجتماعی که از آن به عنوان فاصله روانشناختی نیز یاد میکنند فاصله ای است که تجاوز از آن فاصله و نزدیکتر شدن (انسان یا حیوان) احساس اضطراب ایجاد میکند.
- عمومی[4]: انسان تنها موجودی است که این فاصله برای او معنی پیدا میکند. مثلا زمانی که ما در فضاهای شهری قدم میزنیم تلاش میکنیم این فاصله را با دیگران حفظ کنیم. هرچه افراد در فاصله دورتری از این فضا قرار داشته باشند ما احساس آسودگی بیشتری داریم، چون در این فاصله نمیتوانند ناگهان به ما حمله کنند. البته موقعیتهای زیادی پیش می آید که نمیتوانیم این فاصله را حفظ کنیم. اما طبق تئوی فاصله اجتماعی داخل این فاصله هرچه انسانهای دیگر به ما نزدیک میشوند ما آگاه تر شده و خود را برای عکس العمل مناسب آماده میکنیم.
توجه داشته باشید که این فاصله ها به فرهنگ و عوامل حاکم به آن هم بستگی داشته و سن و جنس نیز تفاوتهایی را در این مورد پدید می آورند:
| محتوای پیام | ویژگی آوایی | شرح فاصله | فاصله |
|---|---|---|---|
| بسیار خصوصی و محرمانه | نجوای ملایم | صمیمانه (مرحله بسیار نزدیک) | 0-15 سانتی متر |
| محرمانه | نجوای قابل درک توسط دیگران | صمیمانه (مرحله دورتر) | 15-45 سانتی متر |
| موضوعات شخصی | صدای ملایم | شخصی | 45-75 سانتی متر |
| اطلاعات غیرشخصی | صدای رسا | اجتماعی (مرحله نزدیک) | 75-280 سانتی متر |
| اطلاعات عمومی برای شنیدن دیگران | صدای رسا با کمی بلندی | اجتماعی (مرحله دورتر) | 280-360 سانتی متر |
| صدای نسبتا بلند برای شنیدن گروهی | عمومی | 750-360 |
[1] Intimate
[2] Personal
[3] Social
[4] Public