کانون ارزیابی و مدیریت استعداد
ارزیابی‌های مربوط به طرح های استعدادیابی و جانشین پروری بر سه پایه اصلی استوار هستند:
1- قابلیت ها شایستگی‌ها و مهارتهای مورد نظر
2- ابزارها، آزمون ها، تست ها و فنون اندازه گیری و ارزیابی
3- ارزیابان
در این میان ابزار و ارزیاب از اهمیت زیادی برخوردار هستند و هیچ یک نمی تواند کمبودها و ضعفهای احتمالی دیگری را کاملاً جبران کند. بهترین و برترین ابزارهای سنجش و اندازه گیری نیز بدون وجود ارزیاب های ماهر و با تجربه نتایج مطلوبی به بار نمی آورند و از بهترین و کارآمدترین ارزیاب ها نیز وقتی فاقد ابزارها و آزمون‌های معتبر هستند، انتظار زیادی نمی توان داشت. به همین دلیل است که انتخاب و آموزش ارزیابان از مهمترین مراحل اجرای طرح های استعدادیابی تلقی می شود.
ویژگی های کانون ارزیابی مناسب
در پژوهشی که برای نشان دادن وجوه تشابه و تمایز بین مراکز ارزیابی در آمریکا با سه کشور آلمانی‌زبان (آلمان، اتریش، سوئیس) صورت گرفته مشخص شده است که ۸۲ درصد سازمان های موجود در کشورهای آلمانی زبان که مراکز ارزیابی دارند به طور متوسط ۱.۶۶ روز صرف آموزش ارزیابان خود می‌کنند، در حالی که این رقم برای آمریکا ۳.۷۴ و در مورد نزدیک به ۱۰۰ درصد از شرکت ها گزارش شده است.
نسبت تعداد ارزیابی شوندگان به ارزیابی کنندگان به طور معمول دو به یک است. البته این نسبت تحت همه شرایط ثابت نیست و باید آن را با توجه به نوع ابزارها و آزمونها، کم و کیف قابلیتها و شایستگی‌های که تحت اندازه‌گیری هستند تنظیم کرد. به هر حال تعداد ارزیاب ها باید به اندازه ای باشد که بتوانند حداکثر اطلاعات ممکن را با مشاهده رفتار ارزیابی شوندگان ثبت و گزارش نمایند.
ارزیابان در فرآیند ارزیابی از جمله در طرح های استعدادیابی پنج وظیفه اصلی دارند که عبارت است از:
1- مشاهده رفتار فرد در تمرینات و تعاملات طراحی شده
2- ثبت رفتارهای مشاهده شده از طریق تکمیل فرمها
3- طبقه بندی رفتارهای مشاهده شده به ابعاد رفتاری مختلف مثل مهارت، استعداد، دانش و نیز طبقه بندی رفتارها در چارچوب قابلیت ها
4- رتبه بندی رفتار افراد بر مبنای شواهد و قرائن رفتاری
5- تسهیم و توافق بر روی رتبه‌بندی قابلیت‌های افراد همراه با سایر ارزیابان
مهارتهای مورد نیاز ارزیابان کانون
ارزیاب برای ایفای این نقش ها و انجام دادن این باید:
- بتواند اعتماد ارزیابی شونده را جلب کند
- شنونده خوبی باشد
- تمرکز و دقت خود را در تمام طول فرآیند ارزیابی حفظ کند
- تیزبین باشد و بتواند نیمه پنهان رفتارها و گفتارها را نیز لمس کند
- قضاوت خود را در مورد ارزیابی شونده تا پایان فرایند به حالت تعلیق درآورد
- بی طرفی خود را نسبت به ارزیابی شونده تا پایان ارزیابی حفظ کنند و نشان دهند
ارزیابان برای انجام دادن این وظایف و نقش ها باید مهارت ها و ویژگی هایی داشته باشند که از جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- هوش بالاتر از متوسط که می تواند زمینه را برای تشخیص های دقیق و سریع فراهم کند.
- گستره وسیع اطلاعات و دانش عمومی که می‌تواند کمک کند تا سوال های سنجیده و هوشمندانه ای طراحی و مطرح شود. این اطلاعات وسیع می‌تواند بر اعتماد به نفس ارزیاب بیفزاید و او را در موقعیت مناسبی برای ارزیابی کردن قرار دهد.
- توانایی تحلیل رفتار دیگران که می‌تواند راه شناسایی خود را کنترل کند و اجازه ندهد که این احساسات در هر دو جهت مثبت یا منفی بر جریان ارزیابی اثرگذار باشد. این ویژگی همچنین می‌تواند تا حدود زیادی تضمین کند که ارزیاب در تمام طول فرآیند در ارزیابی وجدان اخلاقی و بی‌طرفی خود را حفظ خواهد کرد .
- احتراز از جزم اندیشی و جمود فکری که باعث می‌شود ارزیاب بتواند بدون پیش داوری ها و تعصبات فکری پررنگ و تأثیرگذار، ایده‌ها، افکار و تجارب جدید و متفاوتی را که از سوی ارزیابی شوندگان مطرح می‌شود به درستی بشنود، درک کند و ارزیابی منصفانه ای از آنها داشته باشد.
- ارزیاب باید به کاری که انجام می دهد، قابلیت هایی که مورد سنجش و ارزیابی است و ابزارها و آزمون هایی که در فرآیند ارزیابی به کار می‌رود باور داشته باشد و ارزیابی را با اشتیاق و جدیت انجام دهد. اگر ارزیاب به فرآیند ارزیابی و نتایج حاصل از آن اعتماد نداشته باشد، نمی‌توان از دیگران توقع اعتماد داشت.
- ارزیاب باید به دنبال مشاهده شواهد و قرائن عینی و مصادیق رفتاری باشد. افرادی که ذهنی گرا هستند و بیش از شواهد و قرائن عینی، بر پیشداوری ها، برداشت‌های شخصی و قضاوت های شهودی تکیه می کند بیش از دیگران در معرض ارزیابی‌های نادرست و نتیجه گیری های اشتباه هستند. ارزیاب باید عینی گرا باشد و بر مبنای داده های واقعی بسنجد و قضاوت کند.
با توجه به موارد گفته شده مهمترین مواردی که باید در برنامه های آموزشی ارزیابان به آنها پرداخته شود عبارتند از :
- شناخت سازمان ذیربط
- شناخت شغل یا خانواده شغلی مربوطه
- شناخت قابلیتها و شایستگی های مورد نظر
- آموزش برای مشاهده موثر و ثبت دقیق مشاهداه
- طبقه بندی رفتارهای مشاهده شده
- رتبه بندی رفتارهای مشاهده شده
- آشنایی با فرآیند ارزیابی و دستور العمل ها و فرمهای مربوطه به هر یک از آزمونها
- گزارش نویسی
- مهارت در یکپارچه سازی داده ها و توافق با دیگر اعضای تیم ارزیابی
- مهارت در ارائه بازخورد
منبع: نظام مدیریت استعدادها (مبانی نظری و موردکاوی های سازمانی)، دکتر حسین علیان عطاآبادی، حسین تقوی رشیدی زاده، نشر آموخته (1393)