درک و تفاهم و برقراری ارتباط موثر با دیگران از طریق «گوش دادن مؤثر» و «همدلی» مستلزم شنیدن پیام، درک محتوا و احساسات مربوط به آن است. گاهی به دلیل وجود موانع و سدهای ارتباطی پیام به درستی درک نشده و ارتباط موثر برقرار نمیشود.
1 – موانع درک و دریافت کامل پیام
اگر به جای درک کل پدیده فقط روی بخش یا بخشهایی از آن متمرکز شویم، بدون شک مفهوم اصلی را از دست میدهیم.
- وقتی کسی عبارتی را جدا از معنی متداول آن به کار گیرد،. اختلافات زبانی و فرهنگی نقش مهمی در ایجاد این سد دارند.
- وقتی هم زمان با شنیدن پیام فرد مقابل به کارهای دیگری مثل فکر کردن به یک مسئله دیگر، کار کردن با ماشین حساب یا گوشی تلفن، نوشتن نامه و. . . میپردازیم، سد دیگری در مقابل ارتباط مؤثر قرار میدهیم.
- گاهی محرکهای دیدرای و شنیداری مثل سر و صدا یا حتی وضع ظاهری و زشتی و زیبایی فرد مقابل، مانع تمرکز ما بروی اصل پیام فرد مقابل است.
2 – سدهای ارتباطی ناشی از تفسیر نادرست پیام
الف- خود محوری:
دستهای از موانع ارتباط مؤثر بر توانائی ما در «گوش دادن» و «همدلی» به خود ما مرتبط میشوند. اگر ما دائماً بر خود تکیه داشته و خود را در مدار همه عالم تصور کنیم – خود بینی – توان حساس بودن نسبت به دیگران و احساسات و عواطف آنها را از دست میدهیم. برای درک دیگران باید نسبت به آنها با گشودگی رفتار کنیم.
دفاع از خود رایجترین حالت است. زمانی که اشخاص احساس ترس کنند و نگران حفظ منافع و موقعیت خویش باشند حالت تدافعی گرفته و توجه کمتری به دیگران میکنند. معمولاً افرادی که در موقعیت برتری هستند مثل مدیران و سیاست مداران و قهرمانان در گفتگوها این حالت تدافعی را گرفته و با کمی مخالفت نسبت به نظر خود از روشهای مخرب استفاده میکنند.
گفتگوی زیر بین یک مدیر و کارمند زیر دست، ملاحظه میکنید که مدیر به این دلیل، از همدلی و ارتباط مؤثر باز میماند:
مدیر: همان طور که میدانید کارکنان هر سه ماه ارزیابی میشوند، من نتیجه ارزیابی شما را در این فرم ثبت کردهام. لطفاً آن را مطالعه کنید و نظر خود را اعلام کرده در نهایت فرم را امضا کنید و تحویل دهید.
کارمند: (پس از خواندن) «نمیدانم چرا من را از نظر استقلال در کار و ابتکار این قدر ضعیف ارزیابی کردهاید؟»
مدیر: «برای این که شما همیشه خیلی سؤال میپرسید و نمیتوانید با ابتکار خود کار را انجام دهید. »
کارمند: «درست است که من زیاد سؤال میکنم اما به این دلیل است که من توضیح شما را در مورد روش انجام کار، اغلب کافی نمیدانستم و برای اینکه اشتباهی در کار پیش نیاید و آن را درست مطابق میل و خواسته شما انجام دهم آن سؤالات را مطرح میکردم. در غیر این صورت کار درست انجام نمیشد. »
مدیر: (با چهرهای عبوس): «من به شما کمترین نمره را دادم چون شما به سرپرستی و آموزش زیادی نیاز دارید و از خود چیزی ندارید. »
کارمند: «من نیاز به آموزش و سرپرستی ندارم بلکه نیاز به توضیح روشن و واضح دارم و فکر میکنم عادلانه نیست که در این مورد نمره کم به من بدهید. »
مدیر: «برای من مهم نیست که شما درباره خودتان چه فکری میکنید و خود را چقدر بالا میدانید، من مدیر هستم و ارزیابی را من انجام میدهم. »
کارمند: «پس من نباید در مورد آن چیزی بگویم؟»
مدیر: «قطعاً نه. من خیلی لطف کردم که ارزیابی را به شما نشان دادم حال آن را امضا کنید و به من برگردانید. »
کارمند: «ببخشید، من امضا نخواهم کرد چون با آن موافق نیستم. »
مدیر: «بسیار خوب پس قسمت مخالف با ارزیابی را در پایین برگه علامت بزنید و امضا کنید. »
کارمند: »این ارزیابی بی معنی است. »
مدیر: «همان طور که گفتم نظر شما اصلاً برای من مهم نیست. حال میتوانید تشریف ببرید. »
رفتار تدافعی مدیر، کاملاً در گوش دادن و همدلی با کارمند اثر گذاشته و او را در موقعیت نادرست و خشنی قرار داده است. چنین مدیری نمیتواند در کار خود موفق شده و افراد زیر دست خود را برانگیزد.
البته خودمحوری تنها محدود به حالت تدافعی نیست. افرادی که از نظر علم و تجربه برتری نسبی به دیگران دارند گاه تصور میکنند که فقط آنها درست میاندیشند و افراد مقابل هیچ حرفی در برابر آنها ندارند.
ب- پیش داوری:
نگرشهای از پیش شکل گرفته (و گاهی توأم با تعصب) نسبت به کسی یا چیزی مثل جایگاه اجتماعی، تفکر قالبی راجع به رنگ و جنس و نژاد انسانها و. . . نیز از موانع بزرگ در ارتباط مؤثر هستند. مثلاً اگر فردی از نظر ما جایگاه اجتماعی بالائی داشته باشد، کاملاً حرفهای او را میپذیریم در حالی که اگر فرد دیگری را صاحب صلاحیت ندانیم و همان سخن را مطرح کند، تردید میکنیم یا حتی در میانه سخن از توجه خارج میشویم.
از میان برداشتن موانع ارتباطی
حال که موانع ارتباط را شناسائی کردیم در هر یک از دسته عوامل مانع ارتباط، روشهای ارتقاء ارتباط و برداشتن موانع را ذکر میکنیم.
1 – بهبود درک پیام
- برای درک بهتر پیام میتوانیم از پرسشهای روشن گر استفاده کنیم. یا از او بخواهیم نظر خود را بنویسد. یا شمرده بیان کند تا بهتر به خاطر سپرده و منظور او را درک کنیم.
- هنگام ارتباط از موضوعات و عوامل غیر مرتبط با پیام مثل افکار و اقدامات متفرقه پرهیز کنیم.
- عوامل فیزیکی مزاحم را با اقدام به موقع از بین ببریم.
2 – کنترل خودمحوری
رفع این مانع دشوارتر از موارد قبلی است. باید بپذیریم چنین عادتی داریم و تغییر آن ضروری است و این تنها از راه درست گوش کردن و درک دیگران مقدور است. علیرغم وجود اختلاف با دیگران، وجوه اشتراک زیادی هم وجود دارد که میتواند ما را به یکدیگر نزدیک کند. پیدا کردن نگرش، باور و ارزشهای مشترک موجب افزایش همدلی و شنوائی مؤثر میگردد.
وقتی مشکل خود برتربینی باشد، چارهای جز این نیست که به دیگران اجازه اظهار نظر بدهیم. بیخبری نسبت به کسی که تجربه و اطلاعات زیادی ندارد و عکس العمل حاکی از کسالت در مقابل او، حاصلی جز گسستگی ارتباط ندارد.
اشخاصی که بیش از حد متکی به خود بوده و خود را محور کلیه امور قرار میدهند تحمل گوش دادن به دیگران را از دست میدهند و این باعث دور شدن از دیگران میشود. پژوهشها نشان میدهند که هیچ لباس و آرایش و عطری بیش از گوش دادن فعال به افراد دیگر، توجه آنها را به شما جلب نمیکند.
برای غلبه بر پیش داوریها و نگرش قالبی نسبت به دیگران، لازم است بیاموزیم که قضاوتمان در مورد دیگران مبتنی بر وضعیت پوشش، پیوستگی آنها به یک گره خاص و. . . نباشد. بلکه پس از گوش سپردن کامل به آنها در مورد آن نظر خاص، قضاوت کنیم. [1]
[1] فرهنگی، علی اکبر . ارتباطات انسانی (ج اول) – تهران: رسا (1393)
بیشتر بخوانید
https://modirpedia.com/2017/06/20/2410/
https://modirpedia.com/2016/09/16/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7-%D9%85%D8%A4%D8%AB%D8%B1/
https://modirpedia.com/2016/08/15/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6-2/
https://modirpedia.com/2016/09/10/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D9%8A%D9%80%D8%B1%D9%8A-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D8%AE%D9%86-%D9%85%D9%84%D8%A7%D9%8A%D9%85-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85-%D9%83%D9%86%D9%8A%D9%80%D8%AF/
https://modirpedia.com/2016/08/19/%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D8%B6-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7/
https://modirpedia.com/2016/08/15/%D8%AA%D8%B5%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%DA%AF%D9%88%D8%B4-%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%86/